Waar kan een mens heen als het met de klimaatcrisis uit de klauwen loopt? In Tasmanië zit je naar verluidt relatief veilig. Het ligt zuidelijk genoeg om te ontsnappen aan de excessieve temperaturen, heeft voldoende zoetwatervoorraden en het is een ­eiland, zodat het gemakkelijk te verdedigen is. En reken maar dat we dat zullen moeten doen, schrijft Paolo Giordano in zijn jongste roman, Tasmanië.

De Italiaanse auteur, bekend van De eenzaamheid van de priemgetallen, gaat kennelijk gebukt onder de pessimistische tijdgeest. In 2020 noteerde hij in zijn essay over de coronacrisis, In tijden van besmetting: 'Ik ben bang dat de beschaving die ik ken een kaartenhuis is. Dat alles wordt uitgewist.' Een van de gevolgen van de pandemie was dat hij zijn geloof in de roman verloor. Zuivere fictie leek hem plots irrelevant en overbodig. En dus ondernam de schrijver een poging om het genre opnieuw uit te vinden en ging hij op zoek naar een mengvorm van fictie en non-fictie. ­Tasmanië is het resultaat van die zoektocht. Deze 'kroniek van een recente tijd' heeft een hoog autobiografisch gehalte. De verteller is niet toevallig een auteur die van huis uit natuurkundige is, Paolo heet en op 19 december 1982 is geboren in Turijn.

Een paar klimaatconferenties geleden versloeg Giordano de COP21 in Parijs voor de krant Corriere della Sera. Greta Thunberg was toen nog niet in beeld en het milieuvraagstuk werd nog als bijzaak beschouwd. In datzelfde jaar vond de aanslag in de Bataclan plaats. Dat vormt het uitgangspunt voor het boek. Want sinds 2015 lijkt het wel of de doos van Pandora wagenwijd openstaat. Het regent rampberichten over de klimaatverandering. Met IS kregen we te maken met 'een nieuwe vorm van het absolute kwaad, dat zich her en der op het continent ontvouwde als een verrotte bloem'. Vervolgens verspreidde een onbekend virus zich over de hele wereld. Populistische stromingen kregen steeds meer voet aan de grond. De zaak-Weinstein leidde tot een 'wijdverbreide spanning die in elke werkomgeving voelbaar was, en meer in het algemeen een nieuwe tijdgeest (wat die dan ook inhield) die overal ter wereld opdook en ervoor zorgde dat iedereen zich diep vanbinnen schuldig voelde'. De toestand is, kortom, uitzichtloos, en als we de auteur mogen geloven, ziet de toekomst er nog veel somberder uit.

Wolken

Al die ellende vormt het decor waartegen de privéproblemen van de verteller zich afspelen. Zijn huwelijk dreigt stuk te lopen op de onmogelijkheid om een kind te krijgen en met zijn boek over de atoombom wil het al evenmin vlotten. Paolo voelt zich 'steriel, beroofd van een toekomst', en met zijn vrienden gaat het niet veel beter. Priester Karol is smoorverliefd op een vrouw en Giulio knokt met zijn ex om de voogdij over zijn zoon. Die persoonlijke perikelen stellen misschien niet veel voor in een tijd zoals de onze, maar de kleine dingen des levens wegen nu eenmaal zwaarder dan de grootste rampen. Een echtscheiding, het overlijden van een dierbare, het einde van een vriendschap winnen het altijd van de stijgende zeespiegel. Het verklaart voor een deel waarom de mensheid zelden in actie schiet, zelfs al staat het einde der tijden voor de deur.

'Als u van mij een passende definitie wilt voor de periode waarin we leven, is het deze: een pretraumatische tijd,' zegt Jacopo Novelli, een natuurkundige die klimaatmodellen en de vorm van wolken bestudeert. De gevierde academicus zal in de loop van het verhaal van zijn voetstuk vallen. Wanneer hij probeert te bewijzen dat niet vrouwen maar mannen het slachtoffer zijn van genderdiscriminatie, wordt hij prompt gecanceld. Alsof Giordano het toch al wankelende vertrouwen in de ­wetenschap nog wat meer wilde ondergraven door te tonen dat zelfs klimaatdeskundigen niet onfeilbaar zijn.

Tasmanië is een boek van en over deze tijd. Het is een apocalyptische roman over leven in een wereld zonder toekomstperspectief. De auteur leeft zich uit in ellenlange populairwetenschappelijke uitweidingen en beperkt zich tot het 'benoemen van de gebeurtenissen zonder ze per se aan elkaar te willen linken'. Dat is meteen ook het probleem met dit werkstuk, dat roman, essay, journalistiek en reportage niet tot een bevredigend geheel weet te versmelten. De vraag is wat de ultieme bedoeling is van deze deprimerende inventaris van rampen. Het antwoord is wellicht te vinden in de slotzin: 'Ik schrijf over alle dingen waar ik om heb moeten huilen.'

Vertaald door Manon Smits, De Bezige Bij, 320 blz., 24,99 € (e-boek 13,99 €).

Verberg tekst

'Waar zou u een stuk land kopen? Om uzelf te redden, bedoel ik.'

'Novelli dacht er een paar tellen over na en zei toen: 'In Tasmanië. Dat ligt zuidelijk genoeg om te ontsnappen aan de excessieve temperaturen. Het heeft goede voorraden zoet water, het ligt in een democratische staat en er leven geen roofdieren voor de mens. Het is niet te klein maar het is wel een eiland, dus gemakkelijker te verdedigen. Want reken maar dat we ons zullen moeten verdedigen.''

Paolo Giordano, de Italiaanse succesauteur van onder meer De eenzaamheid van de priemgetallen en De hemel verslinden, richt zich in zijn nieuwe boek Tasmanië op de klimaatcrisis. Dat doet hij vrij letterlijk, want hoewel Tasmanië een roman is, bevat die veel meer non-fictie-elementen dan zijn eerdere boeken. Het hoofdpersonage is, net als Giordano zelf, schrijver. Hij blijft naamloos, maar op sociale media gebruikt hij de initialen P.G. Hij is 40 jaar (Giordano werd geboren in 1982), schrijft net als Giordano geregeld stukken voor de Italiaanse krant Corriere della Sera en is, net als Giordano, afgestudeerd in de natuurkunde. O ja, ook maakt het hoofdpersonage zich, net als Giordano, erg veel zorgen om de toekomst van de planeet.

Net als om de koers van zijn eigen leven. Want als de ik-verteller de klimaatconferentie in Parijs verslaat voor zijn krant, concludeert hij gaandeweg dat het duistere lot van de wereld verdacht veel overeenkomsten vertoont met de donkere roffel van zijn eigen noodlot. Hij en zijn vrouw slagen er immers niet in een kind te krijgen, waardoor hun relatie zwaar onder druk staat. Hij haalt geen lol meer uit zijn gastdocentschap aan de universiteit. Oude vriendschappen verwateren, nieuwe komen nauwelijks van de grond. Door een boek te schrijven over een mondiale crisis probeert hij nog enigszins greep te krijgen op de crisis die zijn eigen leven lam legt, maar ook dat werk wil niet vlotten.

Zelfs een romantische vakantie met zijn vrouw naar Guadeloupe biedt weinig soelaas. Het tropische eiland brengt de eerste paar dagen weliswaar een kleine wankeling in zijn ongenoegen teweeg, maar al vrij snel laat hun samenzijn zien wat al veel langer duidelijk was: dwars door hun huwelijk is sluipenderwijs een afgrond ontstaan die nauwelijks meer te overbruggen valt.

Giordano beschrijft die echtelijke sleur zo eerlijk en kwetsbaar dat het bijna ongemakkelijk wordt, alsof je stiekem in iemands dagboek gluurt. Maar omdat je toch wilt weten hoe het verder gaat, ben je er als lezer getuige van hoe de lol langzaam wegsijpelt uit hun relatie, net als de onbevangenheid en het vuur.

In een poging greep te krijgen op zijn leven stort het hoofdpersonage zich op mondiale problemen, zoals de IS-aanslagen in Parijs, de opwarming van de aarde en de migrantenjungle bij Calais. En passant ontwikkelt hij een soort vriendschap met Jacopo Novelli, een klimaatwetenschapper en tv-persoonlijkheid die al zijn posities verliest als hij in een Ted-talk uiteenzet dat mannen de werkelijke slachtoffers zijn van de genderdiscriminatie.

Dat klinkt allemaal als een ratjetoe zonder duidelijke lijn en dat is het eerlijk gezegd ook. Bovendien is het normaal gesproken een zwaktebod wanneer een schrijver een boek schrijft over een moeizaam schrijfproces. Maar juist omdat het Giordano lukt al die mondiale crises te spiegelen aan zijn persoonlijke problemen, en hij dat op een zeer openhartige en intieme manier doet, bekruipt je toch het gevoel dat er in Tasmanië een stukje stem van een generatie zit gevangen.

Die stem vertelt lang niet altijd coherente verhalen, gaat soms van hot naar her en zegt geregeld dingen waar je het ronduit mee oneens bent, maar de boodschap die er vrijwel altijd in doorklinkt, is er eentje die bezorgd is vanwege al die onzekerheid. We leven nu eenmaal in een pre-traumatische tijd, waardoor het niet zo gek is dat zo veel mensen op zoek zijn naar een eigen versie van Tasmanië; naar het laatste droge deel van het zinkende schip, een plek waar je heen kunt vluchten als de crises om je heen simpel te groot voelen.

Tasmanië gaat over veel: een partnerruil met een Nederlands stel, iemands persoonlijke pogingen de laatste omzwervingen van zijn jeugd te rekken, de klimatologische vorm van de wolken, de atoombom op Hiroshima, noem maar op. Zelfs Giordano geeft op het einde toe dat hij niet goed weet wat de rode draad precies is, behalve dat hij schrijft over alle dingen waar hij om heeft moeten huilen. En hoewel er nauwelijks een verband lijkt te bestaan tussen die dingen, is precies die samenhang voor de lezer toch voldoende. Sterker nog: het is veel meer dan voldoende. Het is prachtig.

★★★★☆

Uit het Italiaans vertaald door Manon Smits. De Bezige Bij; 344 pagina's; € 24,99.

Verberg tekst

Een psychologische roman van Paolo Giordano over kinderloosheid, eenzaamheid, verlangen en zoeken naar toekomstperspectieven. In ‘Tasmanië' staat een man centraal die misschien nooit vader zal worden en die geconfronteerd wordt met twijfels en verleidingen. In zijn huwelijk zoekt hij naar evenwicht en hij is – net als de vrienden met wie hij is opgegroeid – altijd vol vertrouwen in de ratio geweest. Maar hoe ga je om met de angst en kwetsbaarheid die je overvallen wanneer je de controle op de wereld om je heen verliest? Giordano beschrijft hoe wij allemaal op zoek zijn naar een plek, een Tasmanië, waar nog een toekomst mogelijk is. ’Tasmanië’ is geschreven in een melancholische, invoelende stijl. Geschikt voor een breed tot literair lezerspubliek. Paolo Giordano (1982) is een wereldberoemde Italiaanse schrijver. Met zijn debuutroman 'De eenzaamheid van de priemgetallen'* (2009) heeft hij vele prijzen gewonnen en het boek verscheen in meer dan veertig landen.